Kruispunt of kruisweg voor Bolivia?

Dag Elkeen,

Kan Bolivia nog wel kiezen welke richting het uit wil? Slaat elke regio zijn eigen weg in? Of denderen we met zijn allen, zonder remmen, op een afgrond af? Daarover hadden we het gisterennamiddag in CEPA met twintig mensen, eigen volk en wat genodigden.

1. Op 4 mei keurde de bevolking van het departament Santa Cruz, onwettelijk naar massaal (85%), zijn statuten voor zelfbestuur goed. Zo beweert men. Wie op die dag via TV min of meer wou weten wat er aan de hand was in Santa Cruz, moest eigenlijk naar drie soorten zenders tegelijk kijken.
- De buitenlandse stations waren op zoek naar gewelddaden, maar konden slechts hier en daar wat schermutselingen vastleggen. Zij waren er van uitgegaan dat Bolivia aan de rand van een burgeroorlog stond.
- De regionale en antiregeringszenders wilden vooral tonen hoe normaal en massaal het referendum verliep en hadden vooral oog voor de uitslag. Maar welke waarde heeft een volksraadpleging die onder controle van alleen maar ja-stemmers gebeurt?
- Het geregingsgezinde kanaal focuste op fraude, het grote aantal niet-stemmers (39 % van de ingeschrevenen), de nee-stemmers (13 %) en de protesten van honderduizenden Bolivianen die in andere grote steden betoogden tegen wat men als aan onwettige afscheuringsactie beschouwde. Maar de herbevestiging van de roep tot autonomie kon men niet loochenen.
Dus: iedereen kreeg ten dele gelijk en blijft dus op zijn standpunt.

2. Maar dit alles lijkt nu wel oud nieuws. Er zijn immer nog drie regionale referendums over autonomie in de maak (Beni, Pando en Tarija) en drie nationale, betreffende:
- de goedkeuring van de Nieuwe Grondwet
- de vraag hoeveel hectares men in Bolivia privé mag bezitten. 5000 of 10.000 ha?
- en nu ook nog de vertrouwensstemming over de president, zijn vice en de prefecten (gouverneurs) van de negen departementen. Als een groter aantal mensen hen wegstemmen dan de voorkeur die zij bij bij hun verkiezing kregen, worden ze naar huis gestuurd. Voor Evo zal dat wel geen probleem vormen (trouwens, hoe dan ook, bij nieuwe verkiezingen zou hij toch opnieuw winnen), maar voor de meeste prefecten betekent dit koorddansen. De inzet van deze permanente krachtmetingen is het nieuwe Bolivia (en zijn grondbeleid) dat de Grondwetgevende Vergadering heeft uitgetekend.

3. Bolivia lijkt voor een driesprong te staan:
- Ofwel opteert men voor dialoog en een groot sociaal akkoord, waarbij iedereen inlevert.
- Ofwel komt het tot een confrontatie, die in mindere of meerdere mate gewelddadig kan zijn.
- Ofwel valt Bolivia zonder slag of stoot uiteen en gaat elk deelgebied zijn eigen weg.
Het zou wel eens kunnen dat we tot een combinatie van de drie komen: beperkte confrontaties die tot gesprekken leiden waarbij men, om erger te vermijden, een zekere graad van zelfbestuur erkent. De vraag is welk maatschappelijk model daarbij de overhand haalt. Komt het tot alleen maar wat aanpassingen aan de bestaande Grondwet of wordt de nieuwe Grondwet (op basis van fundamentele rechten en respect voor culturele eigenheden) dan toch grotendeels uit de brand gered?

4. Tal van voorwaarden en factoren zullen daarbij een rol spelen, zoals bevoorbeeld:
- Het huidige veranderingsproces is onomkeerbaar. De participatie van de vroeger uitgesloten inheemse meerderheidsgroepen kan niet meer ongedaan gemaakt worden.
- Voor het ogenblik bestaat er geen alternatief voor president Evo Morales. Hij alleen kan nu voor een relatieve sociale rust zorgen, in tijden van grote prijsstijgingen voor basisproducten en -diensten, die slechts ten dele door hogere inkomsten worden opgevangen.
- De afhankelijkheid van externe invloeden blijft groot, en dit niet alleen van de wereldeconomie en -politiek, maar ook van de grillen van de natuur en de klimaatsveranderingen.
- Het gaat niet alleen om economische welvaart, maar ook om erkenning, waardering, identiteit, "iemand" worden in de samenleving. Daarvoor is men tot op niet geringe hoogte tot economische offers bereid.
- De regering van Evo Morales heeft haar beperkingen en maakte fouten. Men bleef tezeer afhankelijk van tegendraadse ambtenaren en moest teveel mensen zonder de nodige vorming en ervaring inschakelen. Had men niet eerst veranderingen moeten doordrukken, om die pas nadien in een Grondwet te gieten? Heeft men de rechtmatige roep voor autonomie, waarop men een eigen antwoord heeft, niet te zeer in handen van de oppositie gelaten?
- De ontevredenheid onder de middenklasse zwelt aan.
- Onder de autochtone bevolkingsgroepen leeft - veeleer onbewust - de zekerheid dan men het land in handen heeft. Daarbij staat men als één man achter Evo. Als hij morgen wil dat de wegen met miljoenen stenen bezaaid worden, dan komen die er. De mogelijke gevolgen daarvan raken hen het minst.

5. Intussen gaat het werk in CEPA verder, onafhankelijk maar dan toch betrokken bij het huidige veranderingsproces.
- Aan de elfde "Feria de la Biodiversidad" op de plaza van Oriuro, namen meer dan 20 rurale onderwijsinstellingen deel. Alles stond in het teken van het Internationale Jaar van de Aardappel".
- De Landbouwfaculteit van de Universiteit van Oruro, kende CEPA een "decoratie voor bewezen diensten" toe, op voorstel van de pas opgerichte Afdeling voor Duurzame Rurale Ontwikkeling. Daarmee oogsten wij wat Marcos van Ryckeghem, als Oblaat - agronoom, gedurende zovele jaren heeft gespit, bemest en gezaaid.
- Deze week stuurden we 14 afstuderende antropologen uit voor opzoekings- en promotiewerk, gedurende enkele weken, in de Casas de Cultura van 7 Andesdorpen (Aymara, Quechua en Uru).
- Na een lange strijd komt dan toch een milieu-audit van de goudmijn Inti Raymi op gang. De Universiteit van La Paz (UMSA) werd tot "fiscal" aangesteld, maar ook de betrokken rurale gemeenschappen (georganiseerd in CORIDUP) zullen een oogje in het zeil houden.

Wat men zeker niet kan zeggen is dat het Bolivia aan dynamiek ontbreekt...

Gilberto Pauwels
Oruro - Bolivia

Leven in verscheidenheid

Amigos nuestros,

Diversiteit is een rijkdom, zo wordt tegenwoordig vaak beweerd. Het is zelfs een van de basisprincipes van ons CEPA (Centro de Ecología y Pueblos Andinos), zowel wat de culturele als de bio-diversitiet betreft. Dagdagelijks samenleven in verscheidenheid, blijkt echter niet altijd zo gemakkelijk.

1. De langverwachte (of gevreesde) dag is nabij: 4 mei. Volgende zondag wordt in het departament Santa Cruz een referendum gehouden, waarbij de statuten voor autonomie aan de
bevolking ter goedkeuring worden voorgelegd. Dit referendum is door de centrale regering van Evo Morales onwettig verklaard, want de organisatie ervan is niet gebeurd in overeenstemming met de grondwet. Vooral twee gevaren bedreigen dit gebeuren: 1. dat hierbij Bolivia feitelijk uit mekaar valt; 2. dat dit gepaard gaat met uitbarstingen van geweld.

2. Dat het bestuur van het land gedecentraliseerd moet worden, daar is iedereen het over eens. Er zijn verscheidene vormen van autonomie in de maak: regionale, departamentale, etnisch-culturele en gemeentelijke. Het twistpunt is dat men vindt dat dit niet op deze manier en onder de leiding van deze mensen (de oligarchie van Santa Cruz) kan gebeuren. Een brede volkslaag in Santa Cruz verzet zich dan ook tegen dit referendum en zegt niet te zullen deelnemen. Het conflict is dus niet alleen met de westelijke hoogvlakte, maar is ook in Santa Cruz zelf aanwezig. In gans het land zijn dezer dagen tal van manifestaties aangekondigd voor de eenheid van het land en voor de vrede. Velen zijn akkoord met meer zelfbestuur, vrijwel niemand met afsplitsing van Bolivia.

3. Met de organisatie van dit autonomie-referendum heeft men alvast reeds bekomen dat het nationale referendum voor de goedkeuring van de nieuwe grondwet wordt uitgesteld. Na 4 mei hoopt men de uitslag van de volksraadpleging te kunnen aanwenden om dit project naar de prullemand te verwijzen en zo een van de grootste betrachtingen van de regering van Evo Morales ongedaan te maken. Liever baas blijven desnoods alleen maar in het Oosten van het land, dan een nieuw Bolivia te laten geboren worden, dit is wat de rijke-blanke minderheid in Santa Cruz, daarin gesteund door buitenlandse belangen, verkiest.

4. Normaal zal volgende zondag alles rustig verlopen. Internationale organisaties willen het referendum geen legaal karakter geven, door waarnemers te sturen. De volksorganisties worden door de regering aangemaand geen mensen naar Santa Cruz te sturen. Er zijn haarden van regeringsgezind verzet (San Julian, Yapacani, Plan 3000), maar als het dan toch tot geweld zou komen, dan zal dit eerder zijn oorsprong vinden in radicale minderheidsgroepen (het neonazisme is Santa Cruz), misdaadbendes of ophitsing door massa-media (TV, radio). Volgende zondag en maandag komt Bolivia, hoe dan ook, in het wereldnieuws.

5. Intercultureel samenleven op basis van gelijkwaardigheid, daar komt het nu op aan. Verschillen kunnen daarbij geaccentueerd of weggemoffeld worden. Dat viel me op, een paar weken geleden, tijdens een symposium met enkele mensen van El Alto (La Paz) en van Oruro. De tegenstellingen tussen de Andeswereld en de "dominante" samenleving werden in geuren en kleueren uiteengezet, maar het verschil tussen beide plaatsen kwam gewoon niet ter sprake. El Alto is een jonge stad met een bevolking die overwegend uit de Aymara-dorpen overkwam. Oruro is een oude mijnstad die ook stilaan door mensen uit de omliggende dorpen (Aymara en Quechua) wordt omsingeld en ingepalmd. In El Alto voert men een defensief anti-discours (zoals 10-20 jaar geleden in Oruro) tegen de "anderen" die daarnaast in het lager gelegen La Paz wonen. Hier in Oruro is, zonder veel woorden maar met een onstuitbaar economisch en politiek overwicht, een onopvallende overname van de stad aan de gang door de autochtone bevolking. Op beide plaatsen is men een nieuwe identiteit aan het uitbouwen. De Andesvolkeren veroveren de steden.

6. Dat mensen uit El Alto en Oruro samen rond de tafel gaan zitten om over hun gemeenschappelijke problemen uit te wisselen is een nieuw gerbeuren, waar muziek in zit. Het was mogelijk dank zij Koen De Munter, die sinds enkele jaren antropologisch onderzoek verricht in El Alto, de resultaten daarvan in boekvorm (uitgegeven door CEPA) ter beschikking stelde van de betrokkenen en op basis daarvan de uitwisseling op gang trok. Dat kon- en dat mag ook wel eens gezegd worden - dank zij de VLIR (Vlaamse Interuniversitaire Raad) die dergelijke initiatieven steunt. CEPA heeft tot nu toe vooral relaties met de universitiet van Gent voor een studie rond het ecologsich bewustzijn van de Andesvolkeren, biochemisch onderzoek en het zoeken naar alternatieven voor vervuiling door mijnbouw en binnenkort ook voor een historische studie.

Vandaag. 1 mei, vierden wij de 49ste verjaardag van radio Pio XII, de Oblatenradio in Bolivia (Siglo XX, Oruro en Cochabamba), een radio die wou bekeren maar meteen ook bekeerd werd: tot de sociale en politieke strijd van de mijnwerkers en om op te komen voor de verdediging van de rechten van de Andesvolkeren op een eigen cultuur, gronden en waters en de natuurlijke hulpbronnen in hun territorium.

De autonomie-geschiedenis in Bolivia is nog lang niet ten einde.
Tot na het referendum,

Gilberto Pauwels
Oruro - Bolivia